توضیحات و نکات فصل زمین شناسی به همراه پاسخ فعالیت ها و سوالات متن... در ادامه مطلب...
بخش دوم ، زمین زیستگاه ما |
سنگ های رسوبی معمولاً به صورت موازی در روی هم انباشته می شوند و مانند ورق های كتابند. در یك سری لایه از جنس سنگ های رسوبی ، اصولاً لایه های زیرین قدیمی تر از لایه های بالایی هستند. اما در صورتی كه سنگ ها چین خورده باشند، نمی توانیم اصل بالا را درست بدانیم و برای تعیین وضعیت گذشته های آن ها باید بدنبال شواهد دیگری بگردیم.
|
فسیل : |
برای
پاسخ به این سؤال كه چه جاندارانی بر روی زمین زندگی می كردند باید از
فسیل ها كمك گرفت. به آثار و بقایای موجودات قدیمی كه در بین برخی از مواد
تشكیل دهنده ی پوسته زمین پیدا می شوند فسیل می گویند. از میان جانداران
گذشته، فقط تعداد بسیار كمی به صورت فسیل درآمده اند. جاندارانی كه دارای
اعضای نرم و فاقد اسكلت سفت داخلی یا خارجی بوده اند، در برابر عوامل مخرب
طبیعی مقاومتی نداشته و پس از مرگ در مجاورت هوا یا زیر آب تجزیه گردیده،
خوراك جانداران دیگر شده و بدون آنكه از خود اثری به جای گذارند، از بین
رفته اند. |
مكان های مناسب برای فسیل شدن : |
برای فسیل شدن،محیط های رسوبی مانند دریاها و دریاچه ها مناسب تر از سایر مناطق اند. در این مناطق رسوب گذاری شدیدتر است و بقایای جانداران بوسیله رسوبات بهتر مدفون و پوشیده ی می شود.
|
استفاده از فسیل ها : |
برخی از فسیل ها كه مانند زغال سنگ و نفت كه به آن ها سوخت های فسیلی نیز گفته می شود و بطور مستقیم در تأمین انرژی و برخی مواد كاربرد فراوان دارند. از سایر فسیل ها نیز برای تعین محل بعضی از مواد معدنی استفاده می گردد. فسیل ها در تشخیص آب و هوای گذشته نیز قابل استفاده اند. |
تحول در حیات : |
با
مطالعه در روی فسیل ها بدست آمده از میان لایه های رسوبی مختلف معلوم شده
است كه فسیل های موجود در لایه های قدیمی تر (زیرین) در مقایسه با آن ها
كه در لایه های بالایی پیدا می شوند. ساختمانی بدنی ساده تری را نشان می
دهند. یعنی هرچه به زمان حاضر نزدیك می شویم. هم ساختمان بدن جانداران
پیچیده تر می شود هم بر تعداد انواع آن ها اضافه می شود. |
تغییر گونه های جانداران : |
یكی
از مهم ترین كاربردهای فسیل ها پی بردن به چگونگی تغییرات شكل ظاهری و
ساختمان بدنی و در نتجه بوجود آمدن انواع جدید جانداران است. امروزه بیش
از 2 میلیون نوع جاندار در روی زمین زندگی می كنند. در حالی كه مطالعه ی
فسیل ها نشان میدهد كه در ابتدا تعداد گونه های جانداران بسیار محدود و
رفته رفته افزایش پیدا كرده اند. |
چارلز داروین: |
زیست
شناس انگلیسی،در قرن نوزدهم كه از اوایل زندگی به مطالعه گیاهان و
جانوران علاقمند بود. در مورد چگونگی تغییر گونه ها ، نظریه ی انتخاب
طبیعی خود را در كتابی به نام منشأ انواع انتشار داد. |
دووریس : |
در اوایل قرن بیستم یك دانشمند هلندی به نام دووریس نظریه ی جهش را اائه داد. دووریس معقتد بود، صفاتی بطور ناگهانی در یك فرد ظاهر می شوند و این صفات قابل انتقال به نسل های بعدی نیز هستند. جاندارانی را كه در آن ها صفات جدید بوجود می آید در اصطلاح جهش یافته می نامند. صفات جدیدی كه در یك جهش بوجود می آیند اغلب مضر هستند و سبب نابودی جاندار می شوند، گاهی به ندرت در یك جهش صفات مفیدی هم ظاهر می شدند. جاندارانی كه در آن ها یك یا چند صفت مفید ظاهر می شود. نسبت به همنوعان خود سازگاری بیشتری با محیط پیدا می كنند و رفته رفته تعداد آن ها در محیط افزایش پیدا می كند. |
چگونگی بروز جهش : |
می
دانید كه صفات ارثی از طریق كروموزوم ها داخل هسته به ارث می رسند. مشاهد
هی دقیق كروموزم ها هم نشان داده است كه ماده ی اصلی زنده ی آن ها، مولكول
های DNA است كه در سلول های همه ی جانداران وجود دارد و امروزه آن ها را
عوامل بوجود آورنده صفات مختلف در همه ی جانداران می شناسیم. پس اگر قرار
باشد تغییر در صفات جانداران پدید آید. این تغییر (جهش) باید در ساختمان
DNA اثر بگذارد.
|
شواهد تغییر : |
وجود
شباهت های فراوان در میان جانداران حاكی از وابسته بودن آن ها به همدیگر
است. البته، شباهت میان جانداران یك گروه زیادتر از شباهت میان جانداران
گروههای دور از هم است. بدیهی است كه ساختمان اندام های داخلی مانند
دستگاههای تنفس، گردش خون، كلیدها و غیره هم در آن ها بسیار شبیه است و
همگی فعالیت های حیاتی مانند تغذیه ، تنفس ،و غیره را به یك شكل انجام
میدهند. |
در مجموع مشاهدات انجام شده حاكی از آنند كه : |
جانداران از اجداد قدیمی و مشتركی بوجود آمده اند.
|
فكر كنید |
سنگ های رسوبی از بسیاری جهات پرارزش اند، از جمله اینكه در آنها غالباً بقایای گیاهان و حیوانات پیدا می شود كه آنها را فسیل می نامند. دانشمنان با استفاده از فسیل ها تاریخ گذشته ی زمین را معلوم می كنند. سنگ های رسوبی شواهد مربوطه به تاریخچه ی گذشته ی زمین را در بردارند و نشان می دهند كه وضع دریاها و خشكی ها، رشته كوه ها و غیره در گذشته چگونه برده است. |
فكر كنید |
این جاندار باید بلافاصله پی از مرگ، در محلی قرار گیرد تا در معرض تجزیه و فساد قرار گیرد. مثلاً اگر دارای اعضای نرم یا فاقد اسكلت سخت داخلی یا خارجی است. نباید در مجاورت هوا یا زیر آب قرار گیرد چون در این حالت تجزیه گردیده و یا خوراك جانداران دیگر می شود. در حالت كلی خشكی جای خوبی برای فسیل شدن نیست. |
فكر كنید : |
وزن ، بزرگی جثه، نوع جاندار، نوع تغذیه |
فكر كنید : |
فسیل
ها نشان دهنده ی طرز تكامل حیات در روی زمین اند، و چون جانداران ابتدایی
و ساده تر در مقایسه با جانداران پیچیده و پیشرفته قدمتی زیادتر دارند، با
مقایسه نوع فسیل های موجود در سنگ ها می توان ترتیب قدمت های لایه رسوبی
را معلوم كرد. |
فصل 4 – زمین ساخت ورقه ای |
در سال 1912 میلادی یك دانشمند آلمانی به نام «وگنر» با شواهدی كه بدست آورده بود، اظهار داشت كه حدود 200 میلیون سال پیش تمام خشكی ها به هم متصل بوده و خشكی یك تكه ای را ساخته اند. این خشكی عظیم رفته رفته به دو خشكی بزرگ تقسیم شد و پس از میلیون ها سال هر یك از دو خشكی قطعه قطعه شده و قاره های امروزی را بوجود آوردند.
|
پدیده های حاصل از حركت ورقه ها: |
ورقه ها به سه شكل مختلف می توانند نسبت به هم جابه جا شوند |
ورقه های نزدیك شوند : |
چون ورقه های نزدیك شونده خصوصیات فیزیكی و شیمیایی مختلفی دارند . پدیده های حاصل به یكی از صورت های زیر خواهد بود. |
ورقه هایی كه در كنار هم می لغزند: |
در این محل ها نه پوسته ی جدیدی بوجود می آید و نه ورقه ای تخریب می شود. بلكه فقط ورقه ا از كنار هم عبور می كنند، در بیشتر مواقع ممكن است این جا به جایی برای مدتی صورت نگیرد و انرژی ذخیره گردد و به هنگام آزاد شدن انرژی ، حركت ناگهانی ورقه ها سبب زلزله های شدیدی شود. |
فكر كنید |
اگر پدیده جبرانی وجود نداشته باشد، باید بر وسعت زمین همچنان افزوده شود، اما سطح زمین مقداری ثابت است یعنی در مناطقی مانند محل برخورد ورقه های نزدیك شوند، قسمتی از سنگ كره از بین می رود. |
فكر كنید |
به همراه وقوع هر زلزله هر چند كوچك مقداری از انرژی ذخیره شده آزاد می شود و درنتیجه از احتمال وقوع زلزله شدید – كه با آزاد شدن انرژی زیادی همراه است كاسته می گردد. |
2 – كدام پدیده ی زمین شناسی در تمام حاشیه های ورقه های سازنده سنگ كره زمین بوجود می آید؟ |
زلزله ، تقریباً تمامی زمین لرزه های دنیا در حاشیه ی ورقه های سازنده سنگ كره زمین بوجود می آیند. |
سؤال از متن فصل 4 : |
1) دو ورقه از هم دور می شوند . |
2 – چگونگی دور شدن تدریجی دو ورقه از یكدیگر را توضیح دهید. |
مواد مذاب از شكاف موجود در بین ورقه خارج شده و در همان جا سخت می شوند و پوسته ی جدیدی را بوجود می آورند. |
3 – پدیده های حاصل از برخورد دو ورقه اقیانوسی با ورقه قاره ای را نام ببرید. |
1 ) گودال عمیق اقیانوسی |
4 – چرا در محل ورقه هایی كه در كنار هم می لغزند، زلزله های شدیدی رخ می دهد؟ |
در این محل ها فقط ورقه ها از كنار هم عبور می كنند. در بیشتر مواقع ممكن است این جا به جایی برای مدتی صورت نگیرد و انرژی ذخیره گردد و به هنگام آزاد شدن انرژی، حركت ناگهانی ورقه ها سبب زلزله های شدید می شود. |
5 – نتیجه برخورد دو ورقه ی قاره ای چیست؟ |
در این محل ها، رقه ای به زیر ورقه ی دیگر نمی رود. زیرا جرم هر دو، كم و مساوی است . نتیجه ی چنین برخوردی ایجاد كوه و زلزله های شدید است. |
فصل 5 – فراتر از زمین |
حدود
10 میلیارد سال پیش ، در قسمتی از فضا یك توده عظیم ابر مانند بوجود آمد
كه 80 درصد آن هیدروژن، 15 درصد آن هلیم و 5 درصد بقیه بیشتر شامل گازهایی
چون اكسیژن، نیتروژن ،كربن و مواد سنگین تری چون سیلسیم ، آلومینیوم ،
آهن و منیزیم و كلسیم بود. این توده ی عظیم در حدود 5 میلیارد سال پیش تحت
تأثیر نیروی گرانشی شروع به متراكم شده و چرخیدن كرد. و پس از مدتی به شكل
دو بشقاب كه از لبه روی هم قرار گرفته باشند درآمد . بعد از مدتی بیشتر
گازها در وسط این شكل جای گرفتند و خورشید را تشكیل دادند و مواد سنگین تر
، سیاراتی چون عطارد، زهره، زمین و مریخ را بوجود آوردند. |
خورشید : |
خورشید ستاره ای است كه 73 درصد حجم آن را هیدروژن و 25 درصد را هلیوم تشكیل داده است . قطر خورشید حدود 4/1 میلیون كیلومتر، (110 برابر قطر زمین) است. خورشید چنان داغ است كه گازهای تشكیل دهنده ی آن به حالت درخشان درآمده اند. نوری هم كه از آن به اطراف پخش می شود. به همین علت است در سطح خورشید ، قسمت ها سردتری هم وجود دارد كه تیره رنگند و به نام لكه های خورشیدی معروفند. دوام لكه های بین روز تا چند ماه است. منشأ گرمای خورشید واكنش های هسته ای است. در این واكنش ها هیدروژن به هلیوم تبدیل می شود و گرمای فراوانی را حاصل می آورد. |
اجزای دیگر منظومه شمسی : سیارك ها : |
اندازه گیری ها بخوبی نشان میدهد كه فاصله ی بین سیاره مریخ و سیاره مشتری بسیار زیاد است. هم چنین بررسیها نشان داده است كه در فاصله ی بین این دو سیاره، قطعات سنگی و فلزی بسیاری، كه قطر آن ها از چند سانتی متر تا صدها كیلومتر متفاوت است و به آن ها سیارك می گویند. در روی یك مدار و در جهت حركت سایر سیارات، به دور خورشید می گردند. |
شهاب |
همه روز زمین توسط هزاره قطعه سنگ آسمانی بمباران می شود. این قطعات هنگام ورود به اتمسفر بر اثر اصطكاك با هوا، داغ و تبخیر می شوند. در صورتی كه هم این سنگ ها بزرگ باشند می سوزند. و نوری ایجاد می كنند كه از زمین قابل مشاهده است. به این نورها شهاب و به قطعه سنگ های بزرگی كه از اتمسفر هم می گذرند و روی زمین می افتند شهابسنگ می گویند. |
دنباله دارها : |
این
اجرام از جنس غبار و یخ اند و تا حدی به «گلوله ی برگ گل آلود» شباهت
دارند بعضی از دنباله دارها كه به زمین نزدیك می شوند می توان با چشم هم
دید. اما بیشتر آن ها را باید با تلسكوپ ببینیم. |
قمرها : |
از اجزای دیگر منظومه شمسی قمرها هستند كه بدور سیارات می چرخند. به جز عطارد و زهره، بقیه سیارات منظومه شمسی حداقل یك قمر دارند. بزرگی بعضی از قمرها به بزرگی سیاره ای مانند عطارد است . كره ی ماه قمر كروی زمین است. سنگ هایی كه فضانوردان از ماه به زمین آورده اند نشان میدهد كه مواد سازنده این قمر مانند مواد سازنده زمین و سیارك هاست. |
ستارگان : نور : |
فاصله ی یك ستاره از زمین و جرم ستاره بر مقدار نور آن تأثیر دارند. پس وقتی ستاره ای پر نورتر از ستاره دیگر به نظر می رسد، معنایش آن است كه یا جرم بیشتری دارد یا فاصله كمتری با زمین دارد. |
دما : |
ستاره های با وجود آنكه بصورت نقاط نورانی به چشم می آیند، در مقابل تلسكوپ قوی ، به رنگ های آبی مایل به قرمز دیده می شوند. اختر شناسان از روی رنگ هر ستاره مقدار دمای سطحی آن را تعیین می كنند. ستاره زرد رنگی مانند خورشید نسبتاً داغ محسوب می شوند و دمای سطحی آن را حدود 6000 درجه می دانند. ستاره ی قرمز سردتر است. در عوض ستاره ای آبی بسیار داغند. |
تركیب : |
تجزیه نور ستاره، اطلاعاتی را در مورد تركیب آن در اختیار می گذارد. برای اینكار از دستگاهی بنام طیف نگار استفاده می كنند. در طیف ستاره ها، نوارهای رنگی هم وجود دارد. وجود این نوارها نشان می دهد كه بعضی از طول موج های نور محو شده، یا آن كه توسط گازهای موجود دراتمسفر ستاره جذب شده اند. |
بزرگی : |
بزرگی ستارگان بسیار متفاوت است كوچكترین آنها كمی از زمین بزرگ تر است. بزرگترین ستاره ی شناخته شده قطری حدود 2300 برابر قطر خورشید دارد. |
فاصله : |
تعیین فاصله ی ستاره ها از زمین ، یكی از مشكلات بزرگ اخترشناسان است. یك روش مرسوم جهت تعیین اندازه فاصله ی ستارگان، مثلث بندی است. |
صورت های فلكی : |
اجداد ما بر اساس تصورات خود ستارگانی را كه در نزدیكی هم در آسمان می دیدند، در گروههای خاصی قرار می دادند و شكل های ویژه ای را هم برای آنها در نظر گرفتند. به این مجموعه ستارگان نام عمومی صورت فلكی داده شده است. معروف ترین صورت فلكی دب اكبر است. امروزه 88 صورت فلكی در آسمان مشخص شده است. |
تفسیر كنید. |
تركیب احتمالی ستاره 1 : هیدروژن ،كلسیم |
سؤال از متن فصل 5 : |
به خورشید همه ی اجزایی كه به دور آن می چرخند. منظومه شمسی می گویند. |
2 – چه تفاوت هایی میان سیارات داخلی و خارجی وجود دارد؟ |
سیارات
داخلی بیشتر از سنگ و فلز ساخته شده اند ولی سیارات خارجی بیشتر از مواد
مایع و گازند . همچنین سیارات داخلی نسبت به سیارات خارجی اندازه های
كوچكی دارند. منشأ گرمای خورشید، واكنش های هسته ای است. در این واكنش ها،هیدروژن به هلیوم تبدیل می شود و گرمای فراوانی را حاصل می آورد.
وقتی ستاره ای پرنور تر از ستاره ای دیگر به نظر می رسد، یا بزرگ تر از آن است. با فاصله كمتری با زمین دارد.
هر عنصر دارای نوارهای تیره ی مخصوص به خود است. با استفاده از این ویژگی می توان درباره تركیب اتمسفرآن ستاره قضاوت كرد.
به مجموعه ای از ستارگان كه شكل های ویژه ای برای آنها در نظر گرفته می شود صورت فلكی می گویند. معروف ترین صورت فلكی دب اكبر است.
|